Λίγα στοιχεία για την απογραφή Grimani
Αναφερόμαστε στην απογραφή του 1700, τη γνωστή και ως απογραφή που φέρει το όνομα του τότε Κυβερνήτη (Προνοητή – Provveditori) στη βενετοκρατούμενη Πελοπόννησο Francesco Grimani. Η απογραφή αυτή έγινε το 1700 και έγινε γνωστή με την έκθεση του ανωτέρω της 8ης Οκτωβρίου 1701.
Β. Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου (13ος – 18ος αιώνας), Ιστορικό Αρχείο Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1985. σελ.151.
Β. Παναγιωτόπουλος, Σύσταση υπό των Ενετών αστικής κοινότητος εις Βοστίτσαν, Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, ΙΙΙ, Αθήνα 1981.
Σπ. Λάμπρος, Εκθέσεις των Βενετών Προνοητών της Πελοποννήσου εκ των εν Βενετία Αρχείων εκδιδόμεναι, ΔΙΕΕ 5, Αθήνα 1900, σ. 454.
Η απογραφή Grimani (1700) θεωρείται από τους ειδικούς ως η πλέον αξιόπιστη μέχρι τότε απογραφή. O ίδιος (Grimani) σε έκθεσή του στη Γερουσία, περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο συγκεντρώθηκαν τα στοιχεία.
Β. Παναγιωτόπουλος, Η βενετική απογραφή της Πελοποννήσου του 1700. Πρακτικά του Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, ΙΙΙ, Αθήνα 1976-78, όπου και δημοσιεύονται τα δείγματα των απογραφικών δελτίων που πιο κάτω αναφέρουμε.
Β. Παναγιωτόπουλος, Η βενετική απογραφή της Πελοποννήσου του 1700. Πρακτικά του Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, ΙΙΙ, Αθήνα 1976-78
Το ότι δεν αναφέρονται στα δελτία απογραφής οι ηλικίες άνω των 60 στους άντρες και των 50 στις γυναίκες, πιστεύουμε πως θα πρέπει να έχει σχέση, πέραν των όσων πιο κάτω θα αναφέρουμε, και με τη μικρή μέση διάρκεια ζωής την εποχή αυτή.
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος, «Κατανομή της εκτάσεως της χώρας κατά βασικάς κατηγορίας χρήσεως», Αθήνα 1962
Ο Προνοητής (Κυβερνήτης) Angelo Emo, σε έκθεσή του που κατέθεσε στη Γερουσία με τη λήξη της θητείας του στην Πελοπόννησο, υπολογίζει τον πληθυσμό της το 1708 σε 250.000 κατοίκους. Η έρευνα όμως που ακολούθησε από ιστορικούς-ερευνητές, (Λάμπρου, Εκθέσεις των Βενετών Προνοητών της Πελοποννήσου, σελ. 454) δεν επιβεβαιώνει τον ανωτέρω αριθμό, γιατί θεωρεί υπερβολική την αύξηση κατά 75.000 κατοίκους σε οκτώ χρόνια, παρόλο που θα μπορούσαμε εδώ να προσθέσουμε τους στρατιωτικούς (περίπου 7.000) και πιθανώς και ορισμένο αριθμό γυναικών που δεν απογράφτηκαν το 1700. Ακόμη ο Προνοητής Corner (1689) σε εκτίμησή του, υπολογίζει τον αριθμό των κατοίκων της Πελοποννήσου (χωρίς τη Μάνη και την Κορινθία) σε 86.468 κατοίκους. Τέλος, σε αχρονολόγητο χειρόγραφο που υπολογίζεται ότι έχει συνταχτεί μετά το 1708 (;) ο πληθυσμός της Πελοποννήσου εκτιμάται πως ανέρχεται σε 190.653 κατοίκους. Είναι το χειρόγραφο Guerini-Stampalia, για το οποίο πιο πάνω κάνουμε λόγο, που υπάρχει στα Κρατικά Αρχεία της Βενετίας και πιθανόν να αναφέρεται σε μεταγενέστερη απογραφή ή εκτίμηση κατά τα χρόνια που Προνοητής ήταν ο Marco Loredan (1708-1711) ή ο διάδοχός του Αntonio Lorendan (1711-1714), όχι πάντως μετά το 1711, μια που η κύρια φροντίδα των Ενετών τα τρία τελευταία χρόνια της παραμονής τους στην Πελοπόννησο κάθε άλλο παρά η διενέργεια μιας απογραφής του πληθυσμού της ήταν. Για όλη την Πελοπόννησο τα αντίστοιχα στοιχεία από το χειρόγραφο Guerini-Stampalia είναι: Οικογένειες 46.207 (43.361) αύξηση 6,5% και πληθυσμός: 190.653 (174.364) αύξηση 8,7%. Οι ερευνητές εδώ έχουν τις επιφυλάξεις τους, αν και από μια πρώτη ματιά είναι λογικό μέσα σ’ αυτή τη δεκαετία να υπάρχει αυτή η αύξηση πληθυσμού.
Μια προσπάθεια καταγραφής (όχι απογραφής) έγινε στην πρώτη περίοδο τουρκοκρατίας το 1668/69 (Παναγιωτόπουλος 161). Αν λάβουμε υπόψη μας τις απογραφές από το 1861 έως το 1961, που αν και απέχουν πολύ από την απογραφή του 1700 είναι όμως αυτές που έχουμε μετά την απογραφή αυτή, η αναλογία ανδρών γυναικών είναι η ακόλουθη:
Έτος Αριθμός ανδρών σε 100 γυναίκες
1861 107,5
1889 107,5
1896 108,6
1907 101,1
1920 99,0
1928 98,0
1940 99,0
1951 95,2
1961 95,2
Εξάλλου και οι απογραφές του 19ου αιώνα έδιναν σχέση ανδρών – γυναικών πάνω από 107,5 για τους ίδιους λόγους που πιο πάνω αναφέραμε. (Δ. Τσαούσης, Μορφολογία της Νεοελληνικής Κοινωνίας, Αθήνα 1971, σ. 83 και Γ. Σιάμπος, Δημογραφική εξέλιξη της νεοτέρας Ελλάδος 1821- 1985, Αθήνα σελ. 57-59.) Να σημειωθεί εδώ, πως είναι πολύ δύσκολο να πιθανολογήσουμε τη μέση διάρκεια ζωής το 1.700, με βάση τους πίνακες – τύπους του Ο.Η.Ε που διεθνώς ισχύουν σήμερα.
Από το 1540 έως και το 1850 με διαλείμματα έχουμε στον ευρωπαϊκό χώρο πολύ ψυχρό κλίμα, συνοδευόμενο και από παγετώνες. Επόμενο να επηρεασθεί και η γεωργική παραγωγή. Ακόμη και οι λοιμοί μεταξύ 1600-1670 (πανώλη) είχαν από 2.205.000 έως 3.360.000 θύματα μόνο στη Γαλλία. Στην Πελοπόννησο η ύπαρξη πανώλης επιβεβαιώνεται κατά το 17ο αιώνα, χωρίς όμως να έχουμε επαρκή στοιχεία για το μέγεθος της επίπτωσής της στη δημογραφία της χώρας. Μεταξύ μάλιστα των ετών 1698 –1700, όπως αναφέρει ο Κλών Στέφανος, η πανώλη υπήρξε «πολύ οξεία και θανατηφόρα σε πολλές περιοχές της Ελλάδος και κυρίως στην Πελοπόννησο».
Σε όλη την Πελοπόννησο έχουμε μονάχα 15 οικισμούς με περισσότερους από 1.000 κατοίκους (από τους οποίους μόνο οι τρεις έχουν πάνω από 2.000 κατοίκους) σε ένα σύνολο 1.532 οικισμών που είχαν απογραφεί το 1700. Αυτοί, με τον αντίστοιχο πληθυσμό στην παρένθεση, ήταν: Ναύπλιο (6.548), Πάτρα (3.832), Γαστούνη (νομός Ηλείας) (2.119), Καλαμάτα (1.362), Κορώνη (1.347), Μονεμβασία (1.622), Κρεμαστή (1.465) (νομός Λακωνίας), Γεράκι (1.009) (νομός Λακωνίας), Φαρακλό (1.107) (νομός Λακωνίας), Μυστράς (1.048), Πραστός (1.230) (νομός Αρκαδίας), Κρανίδι (1.002), Λεχαινά (νομός Ηλείας) (1.034), Βοστίτσα (1.362) (Αίγιο), Αρκαδιά (1.062) (Κυπαρισσία).
Β. Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός και Οικισμοί Πελοποννήσου 13ος –18ος αιώνας , Ιστορικό αρχείο Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1885, σελ. 232 – 233.
Β. Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός και Οικισμοί Πελοποννήσου 13ος –18ος αιώνας , Ιστορικό αρχείο Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1985, σελ. 152-153.
Β. Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός και Οικισμοί Πελοποννήσου 13ος –18ος αιώνας , Ιστορικό αρχείο Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1885, σελ. 245
Πηγή: Απόσπασμα από εκτενέστερη μελέτη του Γεωργίου Σπ. Νάσαινα που ολόκληρη μπορείτε να δείτε εδώ: http://filoinaupliou.blogspot.gr/2014/04/h.html
.
Ο Γεώργιος Σπ. Νάσαινας, είναι Σχολικός Σύμβουλος Α/θμιας νομού Αργολίδας και Προϊστάμενος Επιστημονικής και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση στην Περιφερειακή Διεύθυνση Πελοποννήσου.
Στο χειρόγραφο Guerini-Stampalia, (που χρονολογείται μεταξύ 1708-1711) οι οικογένειες στην επαρχία Άργους είναι 1.423 από 957 ( 466 οικογένειες, αύξηση 48,7%) που ήταν στην απογραφή του Grimani και ο πληθυσμός 6.129 από 3.880 ( 2.249 κάτοικοι, αύξηση 57,7%). Ερωτήματα, όμως, ανακύπτουν για την επαρχία Άργους που παρουσιάζει αύξηση πάρα πολύ μεγάλη. Αν δεχτούμε τους αριθμούς αυτούς ως πραγματικούς, μπορούμε να δώσουμε κάποια ερμηνεία. Πιστεύουμε πως η κατά 21% μείωση των οικογενειών και η κατά 12,5% των κατοίκων (σε απόλυτους αριθμούς 646 οικογένειες και 1.391 κάτοικοι) στην επαρχία Ναυπλίου, συνοδευόταν με μετατόπιση του πληθυσμού της πόλης ή της επαρχίας Ναυπλίου προς την επαρχία Άργους. Αυτή η κίνηση θα μπορούσε να έχει σχέση με την προετοιμασία της αποχώρησης των Ενετών και τη μετακίνηση οικογενειών και κατοίκων προς την αργολική ενδοχώρα, κυρίως σε χωριά της επαρχίας Άργους. Αν δεχτούμε την παραπάνω πολύ πιθανή υπόθεση, μένει να δικαιολογηθεί ακόμη ένας επιπλέον αριθμός 858 κατοίκων, σημαντικός για την εποχή αυτή, που κατοικούσαν στην επαρχία Άργους γύρω στα 1710. Το ερώτημα που ζητά απάντηση: Είναι φυσιολογική (καθαρή) η αύξηση του πληθυσμού της επαρχίας Άργους κατά 22,1% στη δεκαετία 1700-1710;
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αντωνιάδου Σ. «Συμβολή εις την ιστορίαν της Πελοποννήσου κατά τον ΙΖ αιώνα. Το αρχείον Grimani». Αθήναι 1966.
- Ασδραχά Σπ. «Η οικονομική δομή των βαλκανικών χωρών (15ος-19ος αιώνας), Αθήνα 1979.
- Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος «Κατανομή της εκτάσεως της χώρας κατά βασικάς κατηγορίας χρήσεως» Αθήνα 1962.
- Κριμπάς Θ. «Η ενετοκρατούμενη Πελοπόννησος, 1685-1715». Πελοποννησιακά 1, 1956. και 2, 1957.
- Λάμπρου Σπ. «Τα Αρχεία της Βενετίας και η περί Πελοποννήσου έκθεσις του Μαρίνου Μικιέλ». Ιστορικά Μελετήματα, Αθήναι 1884.
- Λάμπρου Σπ. «Η περί Πελοποννήσου έκθεσις του Βενετού Προνοητού Κορνέρ», ΔΙΙΕ 2, Αθήνα 1985.
- Λάμπρου Σπ. «Εκθέσεις των Βενετών Προνοητών της Πελοποννήσου εκ των εν Βενετία Αρχείων εκδιδόμεναι». ΔΙΙΕ 5, Αθήνα 1990.
- Λαμπρυνίδη Μ. Γ. «Η Ναυπλία από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς». Αθήναι 1898.
- Ντόκου κ. «Η εν Πελοποννήσω εκκλησιαστική περιουσία κατά την περίοδον της Β΄ Ενετοκρατίας. Ανέκδοτα έγγραφα εκ των αρχείων της Βενετίας».
- Παναγιωτόπουλου Β. «Η βενετική απογραφή της Πελοποννήσου του 1700». Πρακτικά του Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, ΙΙΙ, Αθήναι 1976-1978.
- Παναγιωτόπουλου Β. «Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος – 18ος αιώνας». Ιστορικό Αρχείο της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1985.
- Παναγιωτόπουλου Β. «Μέγεθος και σύνθεσις της οικογένειας στην Πελοπόννησο γύρω στα 1700», Περιοδικό «Τα Ιστορικά», τεύχος 1, Σεπτέμβριος 1983.
- Σακελλαρίου Μ. «Η Πελοπόννησος κατά την Δευτέραν Τουρκοκρατίαν» (1715-1821), Αθήναι 1939.
- Σιάμπου Γ. «Δημογραφική εξέλιξις της νεωτέρας Ελλάδος, Αθήναι 1873.
- Τσαούση Δ. «Μορφολογία της νεοελληνικής κοινωνίας», Αθήναι 1971.
- Χουλιαράκη Μ. «Γεωγραφική, διοικητική και πληθυσμιακή εξέλιξις της Ελλάδος», τόμοι Ι και ΙΙ, Αθήναι 1973-1974.
